Kunst van het heilige hart

De (schilder)kunst van doorgewinterde autodidacten ofwel amateurs wordt in de tweede helft van de negentiende eeuw enigszins neerbuigend aangeduid als naïeve kunst. En dan vooral door kritische kunstliefhebbers. De Duitse kunstverzamelaar en -handelaar, Wilhelm Uhde - de vriend die als eerste de waarde en schoonheid van Henri Rousseau’s werk erkent - bestempelt het echter als ‘kunst van het heilige hart’. Hiermee raakt hij de kern, want naïeve kunst kunstenaars schilderen in feite voor zichzelf - vanuit het hart. Ze hoeven niemand te pleasen. Ze zijn authentiek, onbevangen en zoeken naar de oorsprong van hun droombeelden die ze met poëtische betovering op het doek weergeven.

‘Ze zijn authentiek, onbevangen en zoeken naar de oorsprong van hun droombeelden’

Vanaf de vorige eeuwwisseling groeit de waardering voor naïeve kunst in ijltempo. Het werk van de eerste generatie schilders van de school van Hlebine (de Kroatische naïeve kunstbeweging ontstaan in de jaren ‘30), waaronder Ivan Generalic en Franjo Mraz, is nu zelfs nagenoeg onbetaalbaar. De naïeve schilderkunst heeft – overigens geheel terecht – een vaste plek in de kunstgeschiedenis verworven. Specifieke kenmerken zien we dan ook terug in andere kunststromingen, zoals het Italiaanse pittura metafisica, het magisch realisme en het surrealisme. 

Speelse en naïeve elementen

Feit is dat legio kunstschilders speelse en naïeve elementen in hun werk verwerken. Stille verwijzingen naar een gemeenschappelijk verlangen naar subjectieve voorstellingen, eigenheid en ongekunstelde beeldtaal. Dat is ook de essentie van de naïeve schilderkunst. Omdat deze kunstenaars officieel gezien ongeschoold zijn, staan zij veel meer op zichzelf. Ze worden niet beïnvloed door (ongeschreven) regels, gebruikelijke technieken en traditionele stijlontwikkelingen. Dit maakt dat naïeve schilderijen over een ontwapenende onschuld en zuiverheid beschikken waarmee de professionele kunstscene nog niet bekend is. De naïeve kunst kunstenaars stimuleren andere vak- en tijdgenoten met andere ogen naar de werkelijkheid te kijken.

‘Dit maakt dat naïeve schilderijen over een ontwapenende onschuld en zuiverheid beschikken’

Een goed voorbeeld van naïeve kunst kunstenaars is 'Le Douanier’ Henri Rousseau met zijn zelfverzonnen portretlandschappen. Het grote publiek kent deze Franse laatbloeier (die pas op zijn veertigste begint te schilderen) wellicht van zijn fantasierijke junglescènes. Deze zien we tegenwoordig veelal vertaald in eclectische interieurs en de Urban Jungle woonstijl. Helaas wordt zijn werk gedurende zijn leven nog niet echt gewaardeerd en wordt hij als “amateur” geregeld bespot en belachelijk gemaakt. 

Anekdotes over het leven
Een andere prominente vertegenwoordiger is de Fransman Camille Bombois, die onder meer zijn brood heeft verdiend als worstelaar in een rondreizend circus. Met uitgesproken kleuren, groteske kracht en oneindige verbeelding vertellen zijn schilderijen op humoristische wijze anekdotes over het leven. Alle academische regels rondom compositie, perspectief en kleurgebruik komen daarbij niet aan bod. André Bauchant (de tuinman van Wilhelm Uhde) verwerft bekendheid als naïeve kunstschilder met zijn bloemen en landschappen die een romantische en mysterieuze kwaliteit bezitten die soms doet denken aan middeleeuwse schilderijen. 

Aan de andere kant van de oceaan mogen we Grandma Moses (Anna Mary Robertson Moses) niet vergeten. Zij wordt pas op 78-jarige leeftijd ontdekt als kunstschilder, nadat ze haar hele leven als handwerkster heeft gewerkt. In haar nostalgische schilderijen reflecteert deze Amerikaanse op haar leven op de boerderij. ´Memory is history recorded in our brain, memory is a painter, it paints pictures of the past and of the day’, aldus haar woorden.

´Memory is history recorded in our brain, memory is a painter, it paints pictures of the past and of the day’

Zoals uit de opsomming blijkt, verdienen deze schilders in de regel hun dagelijkse kost met een betaalde baan. Het zijn dus semi- of niet-professionele kunstenaars. De volkskunst (zoals critici het aanvankelijk omschrijven), ontsprongen uit de realiteit van alledag en geïnspireerd door het plattelandsleven, treedt meer in het daglicht met de eerste grote expositie van ‘Les maîtres populaires de la réalité’ in Parijs, 1937. Op deze tentoonstelling is het werk te zien van een tiental schilders, waaronder Rousseau, Bombois en Bauchant. Het is het startsein voor enige controverse over de titel. Zijn het ‘maîtres populaires’ of dekken termen als zondagsschilders, moderne primitieven, instinctieve schilders of autodidactische schilders de lading beter?

Figuratieve kunst: de eenvoudig platte stijl

De gemene deler van naïeve schilderijen is de eenvoudig platte stijl met een kleurrijk palet. De schilderijen vallen onder figuratieve kunst. Ze hebben geen of een zeer verwarrend perspectief, een lichtelijk overdreven detaillering en concrete kleurvlakken die vervagen naarmate iets verder weg staat. De centrale figuren zijn vaak popperig en de gezichten uitdrukkingsloos. 

‘Net als bij de naïeve kunstenaars zal het penseel van deze Indiase kunstenaar altijd zijn hart volgen’ 

Hoewel misschien wat rauwer en meer expressief, komt het werk van Shahid Parvez zeker in de buurt van de naïeve schilderkunst. Net als bij de naïeve kunst kunstenaars zal het penseel van deze Indiase kunstenaar, die wereldwijd een enorme staat van dienst heeft opgebouwd, altijd zijn hart volgen. Hij blijft dicht bij de natuur en bij de belevingswereld van het (innerlijk) kind. Zijn vrolijke schilderijen weerspiegelen zowel de grenzeloosheid als de complexiteit van de fantasierijke kindergeest. In alle naïviteit en nieuwsgierigheid wat resulteert in een heldere beeldtaal.

Een prettige tijdsbesteding

AbrahamArt heeft werk van deze kunstenaar in collectie, maar tijdens een bezoek aan de galerie in Eindhoven of Amsterdam zal ook ander werk je inspireren. Jezelf omgeven met kunst is namelijk niet alleen een prettige tijdsbesteding, het is ook gezond. Kijken naar kunst stimuleert de productie van dopamine en endorfine, onze gelukshormonen. Een goede reden dus om als particulier kunst te huren. Eventuele proefplaatsingen zijn gratis en vrijblijvend te regelen. Voor de zakelijke markt is eveneens een aantrekkelijk art lease formule in het leven geroepen.